Thế giới trà: Những cường quốc xuất khẩu và dòng trà dẫn đầu trong hương vị toàn cầu

Trà – thức uống nổi tiếng toàn cầu với văn hóa lâu đời, từ những ngọn núi Trung Hoa đến phòng trà tại London, và các quán cà phê tại Hà Nội – tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế và tinh thần của nhiều quốc gia. Năm 2024, giá trị xuất khẩu trà toàn cầu đạt gần 7,7 tỷ USD, dẫn đầu bởi Trung Quốc, Sri Lanka, Kenya và Ấn Độ. Đại diện cho nhu cầu tiêu dùng toàn cầu, hồng trà (trà đen) vẫn là loại được sử dụng phổ biến nhất, chiếm khoảng 75% thị phần, trong khi trà xanh, ô long chỉ chiếm phần còn lại. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết hai xu hướng lớn này – sản xuất xuất khẩu và tiêu thụ theo dòng trà – để thấy rõ bản đồ trà thế giới đang vận động như thế nào.

1. Sức mạnh xuất khẩu: Các quốc gia dẫn đầu thế giới

Tổng quan thị trường xuất khẩu 2024

Theo nguồn từ World’s Top Exports, tổng giá trị xuất khẩu trà toàn cầu năm 2024 đạt 7,67 tỷ USD. Trên 15 quốc gia xuất khẩu lớn nhất chiếm đến 87,9% giá trị xuất khẩu toàn cầu

Nhật Bản, Ấn Độ, và Vương quốc Anh đều ghi nhận mức tăng trưởng mạnh về xuất khẩu từ 2023 đến 2024 (khoảng 14–15%) , trong khi Trung Quốc và Việt Nam lại giảm lần lượt 18,4% và 37,4% trong cùng thời kỳ .

Tầm nhìn theo sản lượng

Không chỉ giá trị, theo EximPedia, năm 2024 Ấn Độ đã trở thành quốc gia xuất khẩu khối lượng trà lớn thứ hai thế giới với 255 triệu kg, vượt qua Sri Lanka .

Trên góc độ sản xuất nội địa, Trung Quốc là nhà sản xuất trà lớn nhất thế giới – năm 2024 sản lượng đạt 2,4 triệu tấn, theo sau là Ấn Độ (900,000 tấn), Kenya (305,000 tấn), Sri Lanka (300,000 tấn) và Việt Nam (117,000 tấn) .

Văn hóa tiêu thụ trà toàn cầu theo loại trà

Theo nguồn nguồn FAO/IGG, Statista/ITC lượng tiêu thụ trà trung bình theo đầu người của các nước trên thế giới như sau:

• Thổ Nhĩ Kỳ: đứng đầu thế giới 3,88 kg/người/năm;
• Ireland: khoảng 2,19–2,36 kg tùy bộ dữ liệu (Statista). 
• Vương quốc Anh: ~1,82–1,94 kg (Statista, bài tổng hợp báo chí). 
• Iran / Pakistan: ~1,50 kg (Statista). 
• Morocco: ~1,89 kg (FAO–IGG 2020). 
• Trung Quốc: FAO–IGG 2020 ước ~1,82 kg;
• Việt Nam: khoảng 0,47–0,50 kg/người/năm.

Phân loại theo loại trà được tiêu thụ nhiều nhất

Dữ liệu từ EximPedia (2024–2025) phân theo loại trà xuất khẩu:

• Hồng trà (Trà đen): ~6,50 tỷ USD
• Matcha: ~2,36 tỷ USD
• Lục trà (Green tea): ~2,28 tỷ USD
• Ô long: ~2,15 tỷ USD
• Trà thảo mộc (Herbal tea): ~970 triệu USD
• Trà Darjeeling: ~748 triệu USD

Dù là xuất khẩu, nhưng qua các giá trị này có thể suy ra thị trường tiêu thụ mạnh nhất toàn cầu vẫn là hồng trà (blacktea), tiếp theo là trà xanh và ô long.

Bối cảnh toàn cầu: sản xuất – xuất khẩu – tiêu thụ

Kết nối giữa sản xuất và xuất khẩu

• Trung Quốc: xuất khẩu đạt 1,42 tỷ USD từ 374,100 tấn, giá trung bình 3,80 USD/kg (giảm 19,8%) .
• Ấn Độ: sản lượng giảm 7,8% năm 2024 do thiên tai tại Assam (xuất khẩu chủ yếu CTC), nhưng giá tăng ~18% lên 198,76 rupee/kg

Tiêu thụ nội địa góp phần đẩy giá và thương mại

• Ở Sri Lanka, trà không chỉ là mặt hàng kinh tế mà là văn hóa hằng ngày (48 kg/người).
• Thổ Nhĩ Kỳ xây dựng văn hóa uống trà mạnh: 3,16 kg/người, đa phần nội địa, xuất khẩu nhỏ.
• Ở Nhật Bản, dù xuất khẩu không cao, nhưng tiêu thụ nội địa tăng qua đồ uống đóng chai: vượt 6 tỷ lít vào 2017, chiếm 60% thị phần thị trường trà.

Thế giới trà kỳ thực đang được định hình rõ ràng bởi hai trục chính:

1. Sản xuất – xuất khẩu: Trung Quốc, Sri Lanka, Kenya và Ấn Độ tiếp tục giữ vị trí dẫn đầu, Việt Nam có thể tăng trưởng nếu khai thác thêm các dòng đặc sản.
2. Tiêu thụ dòng trà: Hồng trà vẫn là vua toàn cầu. Tuy nhiên, có mỗi vùng có dòng được người dân ưu ái: matcha ở Nhật, ô long ở Đài Loan, trà xanh chè tươi ở miền Bắc Việt… Người Việt tiêu thụ ~10 kg/người/năm – không thấp so với nhiều nước, và còn dư địa tăng mạnh.

Trà không chỉ là một sản phẩm thương mại mà còn là sợi dây mê hoặc kết nối văn hóa, địa lý và cảm xúc. Từ những lá trà rơi xuống nồi nước nóng của người xưa đến cốc matcha trong văn phòng, từ túi trà đen trên bàn làm việc đến bình trà Shan Tuyết Vị Xuyên, hương vị trà chảy qua từng đời sống, vùng đất và câu chuyện.

Khi chúng ta nhấp một ngụm trà, đó là lúc hóa thân vào hành trình toàn cầu của chiếc lá – từ trang trại, qua thị trường, tới lòng người. Và mỗi lần ấy, chúng ta chứng kiến một phần lịch sử và tương lai đang hiện hữu trong chén trà của mình.